Бастауыш сынып оқушыларының мектепке деген мотивациясын
зерттеу әдістемесі.
Нұсқау: Балаларға әңгіме оқылады:
Балалар мектеп жайлы әңгімелесіп жатыр. Бірінші бала : Мені мектепке анам қинап апарады. Егерде анам апармағанда мен мектепке мүлдем бармас едім.
Столдың үстінде суреті бар үлестірмелі қағаз жатады №1 суретте Сұқ саусағымен мектепті көрсетіп тұрған әйел бейнесі: оның алдында қолында сөмкесі бар бала. (сыртқы мотив)
Екінші бала (қыз ) айтты : Маған сабақ оқыған ұнайды мен сонықтан мектепке барамын. Тіпті мектеп болмаған күннің өзінде де мен оқитын едім
№ 2 сурет көрсетіледі партада отырған баланың сұлбасы бейнеленген (оқу мотив)
Үшінші бала айтты . Мен мектепке ойнау үшін барамын маған онда қызық, ойнайтын балалар көп.
№3 сурет көрсетіледі доп ойнап тұрған екі баланың суреті бейнеленген
Төртінші бала айтты. Мен мектепке үлкен болу үшін барамын, мектепте мен өзімді ересек сезінемін. Мектепке дейін мен кішкентай болдым.
№4 суретте үлестірмелі қағаз көрсетіледі. Бір біріне арқасымен қарап тұрған екі бала бейнеленген: бойы ұзынның қасында портфель, бойы кішісінің қолында ойыншық автомабиль (позициялы мотив)
бесінші бала айтты : Мен мектепке оқу үшін барамын. Оқусыз еш нәрсе істей алмайсың, ал оқыған адамның қолынан бәрі келеді.
№5 Үлестірмелі қағаздағы сурет көрсетіледі, қолында портфелі бар бала мектепке бара жатыр ( әлеуметтік мотив)
Алтыншы бала айтты мен мектепке бестік үшін барамын
№6 суреті бар үлестірмелі қағаз көрсетіледі :
Ашылған дәптерді ұстап тұрған бала. Әңгіме оқылып болғанан кейін сұрақтар беріледі:
- Сенің ойыңша бұл балалардың қайсысы дұрыс-таңдау жасады
- Олардың ішінде сен қайсысымен бірге ойнар едің
- Олардың қасысымен бірге оқығың келеді ? неге
Бала жауабында мазмұны жеткізіліксіз түрде ашылама, бақылау сұрағын қоюға болады: Бұл бала не айтады?
Зерттеулерді өңдеу
Жауаптар жалпы кестеге жазылып, содан кейін эксприментор бағалайды
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
|
1 таңдау |
|
|
|
|
|
|
|
2 таңдау |
|
|
|
|
|
|
|
3 таңдау |
|
|
|
|
|
|
|
Бақылау таңдауы |
|
|
|
|
|
|
1 таңдау сыртқы мотив –0 ұпай 4 таңдау 3ұпай
2 таңдау оқу мотив – 5 ұпай 5 таңдау - әлеуметтік таңдау 4 ұпай
з таңдау ойын мотив 6 таңдау - баға 2 ұпай
Бақылау көрсеткіші таңдаған ұпай санына жалпы қосылады .Оқу мотивациясы жоғарғы ұпай санымен анықталады. Мұнымен бірге өзге мотивтерді таңдауы мүмкін.
Оқушыларының мектепке деген мотивациясын зерттеу әдістемесі.
Балаларға «Маған мектепте не ұнайды?» тақырыбына сурет салу ұсынылады. Суреттің берілген тақырыпқа сәйкес болмауы автордың пікірінше:
А) Мектепке деген мотивацияның көрінбеуі және ойын мотивінің көрінуі. Бұл жағдайда балалар машина, ойыншық соғыс әрекеттерін, өрнектер салады.
Б) Баладағы жағымсыз қасиет. Бала мектеп тақырыбына сурет салудан үзілді- кесілді бас тартады, оның орнына ұнатқан суретті салу, мұндай мінез құлық мектеп талаптарына қиындықпен бейімделу деңгейінің жоғары екендігін көрсетеді.
В) Қойылған мақсатты түсінбеу. Балалар ешқандай сурет салмаса немесе басқа балалардың суретін көшіріп алса, мұндай балаларды психалық дамуы кешеуілдеген балаларға жатқызуға болады. Мұндай жағдай 0 ұпаймен бағаланады.
Суреттердің берілген тақырыпқа сәйкестігі:
А) Оқу жағдайлары жоғары мектеп мотивациясын, оқу белсенділігін және оқушылардың танымдық мотивін көрсетеді. (30 ұпай)
Б)Оқу жағдайына сай емес мектептің сыртқы көрінісі мектепке жағымды қатынасты көрсетеді,бірақ сыртқы мотивацияның басым болуымен ерекшеленеді.
В)Мектептегі ойын жағдайларының суреті мектепке қатынастың жағымды екенін көрсетеді, бірақ ойын мотивациясы басым болуымен ерекшеленеді.
Н.Г.Лусканова мектеп мотивациясының деңгейінің скрингтік базасына арналған арнайы сауалнама ұсынады, 10 сұрақтан тұратын, жауаптары 0 мен 3 ұпай арасында бағаланады, (жағымсыз 0 ұпай, нейтралды 1 ұпай жағымды 3 ұпай). 25-30 ұпай жинаған оқушылар мектепке бейімделудің жоғары деңгейін көрсетсе, 20-240 ұпай жинаған оқушылар орташа норма, 15-19 сыртқы мотивация, 10-14 төменгі мектеп мотивациясы, 10 ұпайдан төмен мектепке деген қатыныстың жағымсыздығын көрсетеді.
АНКЕТА СҰРАҚТАРЫ.
1.Мектепте оқыған саған ұнай ма?
- Таңертең ұйқыдан оянғанда мектепке қуанышпен барасың ба , әлде үйде қалғың келе ме?
3.Егер мұғалім ертең мектепке келу барлық оқушыларға міндетті емес деп айтса, сен келер ме едің?
4.Егер қандайда бір сабақтарды өзгертсе саған ұнайды ма?
5.Үйге тапсырма берілмесе саған ұнайды ма?
6.Мектепте тек қана белгілі бір сабақтардың қалдырылуы саған ұнайды ма?
7.Сен ата-анаңа мектеп туралы жиі айтасың ба?
8.Сенің мұғаліміңнің қатал болмағанын қалар ма едің?
9.Сыныпта сенің достарың көп пе?
10.Сенің сыныптастарың саған ұнайды ма?
Сауалнаманы мектеп мотивациясының динамикасын бағалау үшін қайта жүргізуге болады. Мектеп мотивациясының деңгейінің төмендеуі – баланың мектепке бейімделмеуінің көрсеткіші, жоғарылауы- даму мен оқыту динамикасының жағымдылығын анықтайды.
Жүргізілген зерттеулер баланың мектепке бейімделуінің 3 деңгейін анықтауға мүмкіндік берді:
Жоғары деңгей – бала мектепке жоғары қатынаста, ұсынылған талаптарды тепе-тең қабылдайды: оқу материалын жеңіл меңгеруі, мен бағдарламаны толық игеруі,ал тапсырманы сыртқы бақылаусыз толық орындайды, сыныпта беделді барлық сабақтардан өзіндік жұмыста қызығушылық көрсетеді,.
Орта деңгей – бала мектепке жағымды қатынаста, оқу материалын түсінеді, бағдарламаның негізгісін игереді, типтік есептерді өз бетінше шеше алады, тапсырманы орындауда зейінді, сыныпта көп балалармен достық қарым- қатынаста ,бірақ бақылауды қажет етеді,.
Төменгі деңгей – бала мектепке қатынасы жағымсыз, денсаулығына шағымданады,көңіл күйі төмен, тәртіпті бұзады,өзіндік сабақтарға қызығушылық көрсетпейді,сабаққа үнемі дайындалмайды, көмек пен бақылау талап етеді, енжар, сыныпта жақын достары жоқ.
Пәндер рейтингі
Мақсаты: Оқушылардың әр пәнге байланысты эмоционалды көңіл күйін анықтау
Орындалуы: оқушыларға осы оқу жылында өтіліп жатқан рет – ретімен жазылған пәндер тізімі бар іс-қағазы таратылып беріледі, оларға әр пәнге қандай көңіл күймен баратындығы туралы төмендегі белгілерді белгілейді.
Қажетті құралдар: пәндер тізімі жазылған іс-қағазы, қаламсап.
Көңілді – 2 ұпай
Бір қалыпты – 1 ұпай
Көңілсіз – 0 ұпай
Оқушыларға іс-қағазы төмендегі ұсынылған суреттерді белгілеу ұсынылады, кейін іс-қағазы, жиналып алынады.
Нәтижені өңдеу: ұпайлардың жалпы санын есептеп, бір оқушының немесе сыныптағы барлық оқушылардың әр пәнге байланысты сабақтағы эмоционалды жағдайларының пайыздық деңгейі шығарылады, оны тізбекке орналастыруға болады.
|
Пәндер рейтингі |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Көңілді |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бір қалыпты |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Көңілсіз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ұпай |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пайыз |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
60% жоғары – жағымды эмоционалды жағдай
50%-60%-орташаэмоционалдыжағдай
50% - төмен жағымсыз эмоционалды жағдай
Оқушының тәрбиелілік деңгейін анықтау.
Осы сұрақтарға қарап, өзіңнің қандай адам екеніңді анықта:
Еңбексүйгішсің бе,әлде жалқаусың ба ?
1.Жазғы демалыс аяқталып,мектепке баратын кез келді.Демалыстан оқуға ауысу саған қиындық тудырмай ма?
А.Әрине қиын. Көндіккенше екі жұма өтуі керек.
Ә.Үйреншікті жағдай. Қайда қашып құтыласың?!
Б.Мен іске бірден қосылып кетемін.
2.Сенің ата-анаң бір апта сайын үй ішін жинастырып, тәртіпке келтіреді. Сен оларға көмектесесің бе?
А.Ия,мен өз бөлмемді тазалаймын.
Ә. Әрине!
Б. Жоқ! Мен ондай кезде үйден тезірек кетіп қаламын.
3.Сен шалбарыңа дақ түсіріп алдың. Тазаламақ болып едің, бірақ дақ кетпеді. Сонда сен не істейсің ?
А. Дақты қалайда кетіруді қарастырамын.
Ә. Ешнәрсе етпейді. Солай жүре бермін.
Б.Дақ кетіруге арналған зат сатып аламын
- Далада бұрқасын. Сен үйде кітап оқып отырсың. Кенет досың тез кел деп сен үйіне шақырды. Сенің әрекетің?
А. Кешірім сұрап , ауырып жатырмын дер едім. Қолайсыз ауа райында далаға шыққым келмейді.
Ә. Білмеймін!
Б. Әрине барамын! Ол менің досым емес пе!
5.Сен досыңмен кездескенше үйді жинастырып, шашыңды алдыруың керек. Бірақ,үлгірген жоқсың. Осыған ренжір ме едің?
А. Ия ,сәл ғана!
Ә. Өте. Сол күні қатты қапаланып ұйқтай алмас едім.
Б.Мен оған ренжіп жатпас едім.
6, Ата-анаң достарына бір аптаға қыдырып кетті. Сен жалғыз үйде қалдың. Үйде тазалықты сақтайсың ба ?
А. Міндетті түрде!
Ә. Ол кімге керек? Маған қажеті жоқ!
Б. Білмеймін. Бірақ, ата-анам келердің алдында жинастырамын.
- Досың саған спортпен айналысып, таңертең жүгіруді ұсынды. Сен оның бұл ұсынысын қабылдайсың ба?
А.Байқап көруге болады.
Ә. Жоқ, себебі мен таңертең тұрғым келмейді.
Б.Әрине.
- «Іс тұра тұрсын, ертең де күн бар ғой» деген мақалды саған лайықты ма?
А. Осы мақалды құптаймын.
Ә. Жағдайға байланысты.
Б.Жоқ! Менің ойымша, еріншектік – барлық келеңсіздіктің себебі.
Тест нәтижесінің қорытындысы.
Өзіңе қатысты ұпайларды қос. Ұпайлар қосындысы нәтижені көрсетеді.
|
Сұрақ |
Жауап |
|||
|
А |
Ә |
Б |
||
|
1 |
3 |
3 |
6 |
|
|
2 |
3 |
6 |
0 |
|
|
3 |
6 |
0 |
3 |
|
|
4 |
0 |
3 |
6 |
|
|
5 |
3 |
6 |
0 |
|
|
6 |
6 |
0 |
3 |
|
|
7 |
3 |
0 |
6 |
|
|
8 |
0 |
3 |
6 |
|
Егер сен қорытынды бойынша :
-0 –ден 21 ұпайға дейін жинасаң - өкінішке орай , жалқаусың. Бұл сөзді сен үлкендерден, достарың мен таныстардан күнде бірнеше рет еститін шығарсың. Саған бөлмені жинату, ыдысты жуғызу,дүкенге жіберу мүмкін емес. Еріншектік пен көңіл көтерушілік –сенің мінезіңе тән қасиет. Одан қалай құтылуға болады? Ойлан.
-24 –тен 33 ұпайға дейін жинасаң –сені аса еңбекқор адам деп атауға болмайды, бірақ кейде өзге істермен айналысуды ұнатып тұрсаң да , жұмыстан себепсіз қашпайсың. Көп жағдайларда сенің мінезің көңіл-күйіңе байланысты. Негізінен, бұл дұрыс та, жұмыс істеп те, демала да білу керек. Ең бастысы, өзіңнің парызың –атқаратын міндетіңді ұмытпа!
36- дан 48 ұпайға дейін жинасаң, онда сен -еңбекқорсың. Сен өз мінез-құлқыңмен мақсатыңа жету ұшін, көп мезгіл қиын жұмыстармен айналысуға бейімсің. Жарты жолда
тұрып қалуды қаламайсың. Кез-келген жұмыс сені қуанышқа бөлейді, ал жұмыссыз қарап жүру жаныңды қинайды. Жарайсың!
Зейіннің бөлінушілік қасиетін бағалау.
Мұнда Ландольттың шеңбер әдістемесіндей нұсқау беріледі. Сол ынталандырушы материалы қолданылады. Бірақ бұл жағдайда балалар әр жерінен үзілген екі түрлі сақинаны тауып бір мезгілде әр түрлі етіп белгілейді, мысалы: жоғарыдан және сол жағынан, сонымен қатар бірінші сақинаны бір тәсілмен ал екіншісін басқа тәсілмен белгілеу қажет.
Сандық өңдеу процедурасы мен нәтижелерді график түрінде көрсету тәсілі алдыңғы әдістемедегідей, бірақ нәтижелері зейіннің бөлінушілік қасиетін белгілейтін мәліметтер ретінде қарастырылады.
«Ойлан, тап»
Нұсқау: жанармай құюшы қызметкер жүргізушіге қай майдан құюды ұсынып тұр? (қарындаш немесе қаламсап қолдануға болмайды)
Сөздерді жатта.
Мақсаты: Осы әдістеменің көмегімен ес процесінің қайта жаңғырту түрін анықтаймыз.
Орындалуы: Бала бірнеше мүмкіншіліктен кейін қатесіз 12 сөзді айтып шығуы керек. Олар : ағаш, қуыршақ, шанышқы, гүл, телефон, стакан, құс, пальто, шам, сурет, адам, кітап.
Қатарды есте сақтау былай жүреді. Әрбір естіген сөзден кейін бала барлық қатарды қайта жаңғыртуға мүмкіндік алады. Жүргізуші баланың еске түсірген және дұрыс атаған сөзінің сапасын белгілейді, одан кейін сол қатарды одан әрі есептей береді. Мұнан кейін барлық нәтиже толық алынып болғанға дейін алты мүмкіндік жасалады. Жаттығудың нәтижесі келесі графикте көрсетіледі, графиктегі көлденең баланың жаңғыртқан қатары. Тігінен әрбір мүмкіндікте баланың дұрыс айтқан сөзінің сапасы.
Бағалау нәтижесі.
10 ұпай – бала қатесіз 12 сөзді айтып 6 мүмкіндік жасады.
8-9 ұпай - бала 6 мүмкіндікте 10-11 сөзді айтты.
6-7 ұпай - бала 6 мүмкіндікте қатесіз 8-9 сөзді атады.
4-5 ұпай - бала 6 мүмкіндікте қатесіз 4-5 сөз атады.
2-3 ұпай - бала 6 мүмкіндікте қатесіз 5-4 сөз атады.
0-1 ұпай – бала қатесіз 6 мүмкіндікте 3 сөзден артық айта алмады.
10 ұпай -өте жоғары.
8-9 ұпай - жоғары.
4-7 ұпай - орташа.
2-3 ұпай -төмен.
0-1 ұпай-өте төмен.
Ілмек әдісі
Мақсаты: бастауыш мектеп жасындағы баланың санды есте сақтауын анықау .
Қажетті құралдар: үлкен анық етіп жазылған 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 сандары
Нұсқау: «Қазір мен сендерге әр санды жеке-жеке 3 секунд аралығында көрсетіп шығамын, содан кейін сендер әр санды бейнесіне қарай неге ұқсатасыңдар, сол бойынша сандарды бейнемен ауыстырыңдар».
Үлгі: 0 – шеңбер
1 – ілмек
2 – құлақ
3 – «З» әрпі
4 – орындық
5 – жұлдыз
6 – ожау
7 – қазына-нота
8 - өрмекші, т.с.с
0 1 3 4
5 6 7 8
Есте сақтау үрдісінің динамикалық ерекшеліктері
Орындалуы: Балаға 10 сөзден тұратын сөздер қатары беріледі. Әрбір реттің қайталануынан бала қателеспейтіндей қатардағы сөздің саны анықталады.
Балаға есте сақтау үшін сөздер қатарының ішінен біреуін таңдау ұсынылады:
- Үй, парта, ақ, жақсы, алмұрт, бор, күшті, кесе, шырақ, үстел;
- Мысық, қаламсап, қызыл, машина, биік, бояу жаққыш, мама, кітап, тауық;
- Ит, терезе, гүл, кілем, төмен, конверт, аспан, әріп, түс;
- Сағат, жел, балық, жұлдыз, піл, кәмпит, қағаз, стөл, жіп;
Ескерту. Бастауыш сыныптағы және мектепке енді баратын балалардың есте сақтау үрдісінің динамикалық ерекшеліктерін анықтауда , әртүрлі сөздердің жинағын тиімді қолдануға болады.
Қайталаудың саны және оның қайта жаңғырту бұл әдісте 6 рет қана жасалады. Есте сақтауды тексеру қорытындылары график түрінде беріледі. График негізінде есте сақтаудың 2 түрлі динамикалық көрсеткіші анықталады.
- есте сақтау динамикасы
- есте сақтау жемістілігі
Сөз қатарының қайталану саны.
Есте сақтау процесінің динамикасы мінез бойынша қисық құрылады. Қайталаудан қайталауға дейін қисық жоғары бағытталса, бұл жеткілікті динамикалық болып табылады.
Егер қайталаудан қайталауға дейін нәтиже жақсармаса, орташа динамикалық болып табылады. Егер керісінше жақсарса динамикалық емес процесс болып табылады.
Нәтиже бағасы
Алынған мәліметтер бойынша келесі шкалалар бойынша 3 бағаның біреуіне ие болады.
Есте сақтаудың жеткілікті динамикасы -өте жақсы.
Орташа динамикалық – қанағаттандырарлық.
Динамикалық емес – қанағатсыз.
Есте сақтау өнімділігі ұпай бойынша көрсетіледі.
10 ұпай – бала 10 сөзді де қатесіз есте сақтайды.
8-9 ұпай – бала 6 рет қайталанғанда 10 сөзді есте сақтайды.
6-7 ұпай - 6 рет қайталанғанда бала 7-9 сөзді дұрыс есте сақтайды.
4-5 ұпай - 6 рет қайталанғанда бала 4-6 сөзді дұрыс есте сақтайды
2-3 ұпай - бала тек 2-3 сөзді ғана есте сақтады.0-1 ұпай -6 рет қайталанғанда бала тек 1 ғана сөзді есте сақтайды.
Тест. « Сөзді еске сақта »
Ұзақ және қысқы мерзімді – есту есін бағалау. Балаға келесі он сөз оқылады – үстел, дәптер, сағат, ат, аға, алма, ит, терезе, шам, от.
Жүргізуші осы сөздердің есте қалғанын айтып шығуды өтінеді.
6 – 7 жасар бала 5 – 6 сөзді қайталайды. Бұл қысқа мерзімді ес үшін жақсы көрсеткіш.
Бала атамаған сөздерді атау және 5 рет қайталау, әдетте 5 қайталағанда бала 9 – 10 сөздің бәрін айтады. Бір сағаттан кейін бұл жаттығуға қайта оралып баладан еске түсіру сұралады. 6 – 7 жастағы бала үшін 7 – 8 сөзді еске түсірсе жақсы көрсеткіш
Тест. «Сөз тіркесін есіңе сақта»
Мағыналық есті бағалау.
Балаға сөз тіркестерін оқу, мысалы:
- Күзде жауын жауады.
- Балалар ойнағанды ұнатады.
- Бақта алма мен алмұрт өседі.
- Әуеде ұшақ ұшады.
- Бала апасына көмектеседі.
Баладан есте қалған сөз тіркесін қайталау ұсынылады. Мұнда ең бастысы сөзбе-сөз қайталау міндетті емес, әрбір сөз тіркесінің мағынасын жеткізсе болады.
Бірінші рет бала сөз тіркесінің бәрін айта алмаса тағы бір рет қайталаңыз.
Есту, көру, моторлы-естуді анықтау.
Көру есі (8 жасар)
Оқушыларға 10 сөзді көру арқылы қабылдау ұсынылады (сыныпта тақтаға баған түрінде жазылады).
Мұнан кейін балаларға еске сақтаған сөздерін жазып шығу айтылады. Алты қайта жаңғыртылған сөз көру есінің дамуы.
Моторлы – есту есі (8 жастан)
Келесі сөзді дауыстап оқимыз – дене, оқ, құм, кітап, жел, шам, ит, жұмбақ, аспан, жаңбыр.
Балалардан осы сөздерді ауада жазу ұсынылады. Мұнан кейін осы сөздерді дәптерді жазулары қажет.
|
А |
Б |
|
1 |
3 |
|
24 |
79 |
|
386 |
154 |
|
1585 |
6852 |
|
46239 |
35961 |
|
489173 |
796483 |
|
5174238 |
9852163 |
|
14259763 |
42701895 |
|
А |
Б |
|
19163258 |
45719283 |
|
8592346 |
1795846 |
|
165298 |
317692 |
|
41372 |
28591 |
|
9265 |
4937 |
|
417 |
152 |
|
25 |
83 |
|
3 |
6 |
